سیرانبند؛ بازارچه ای که جدی گرفته نشده است! ( بخیتار عزت پناه )

بر اساس “‌آیین‌نامه تشکیل بازارچه‌های مرزی”که در سال ۱۳۷۱ تصویب شد بازارچه مرزی، محوطه‌ای است محصور، واقع در نقاط مرزی و در جوار گمرکات مجاز به انجام تشریفات ترخیص کالا یا مکان هایی که طبق تفاهم نامه های منعقد شده بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای همجوار تعیین می شود. اهالی دو طرف مرز می توانند تولیدات و محصولات محلی خود را با رعایت مقررات صادرات و واردات، جهت داد و ستد در این بازراچه ها عرضه نمایند. محل تأمین منابع اعتباری لازم برای تأسیس و ایجاد بازارچه مشترک مرزی جدید از سوی محل اعتبارات مربوط در استان آن بازارچه خواهد بود و آغاز به کار رسمی هر بازارچه مشترک مرزی جدید، مشروط به تکمیل زیرساخت های مورد نیاز آن بازارچه مشترک مرزی است که به تشخیص کارگروه تبصره (۱) ماده (۱۰۳) قانون امور گمرکی-مصوب سال ۱۳۹۰ است.

اصولا بازارچه های مرزی در ایجاد اشتغال، رشد صادرات، رونق تولیدات صنعتی،کشاوری و صنایع دستی، توسعه صنعت گردشگری، مبارزه با قاچاق کالا و حذف کولبری، واردات کالاهای مورد نیاز مردمو روند تعدیل قیمت ها و همچنین تراز بازرگانی خارجی و حتی در دور زدن تحریم ها و از همه مهمتر در امنیت مناطق مرزی و برقراری روابط حسنه و مراودات فرهنگی بین ملتها و همسایگان  نقش اساسی دارند.

ایران کشوری استراتژیک است که با ۷ کشور دنیا مرز زمینی دارد که در بین این کشورها، طولانی ترین نوار مرزی( ۱۴۵۸ کیلومتر) را با کشور عراق دارد. با وجود اینکه در طول این نوار مرزی ۱۵ گذرگاه و بازارچه رسمی و غیررسمی همچون: سیرانبند، باشماق، تمرچین، قاسم رش، سیف، پرویزخان، مهران، آبادان وجود دارد و علی رغم کمک های همیشگی دولت و مردم ایران به عراقی ها در زمان های مختلف و از جمله در جنگ با داعش و همچنین با وجود تشابهات فرهنگی و تاریخی زیادی که بین ایران و دولت های جدید وجود دارد، اما متاسفانه ایران نفوذ و سهم کمی در بازار عراق دارد در حالی که ترکیه تنها رقیب تجاری ایران در عراق، که تنها ۳۷۰ کیلومتر نوار مرزی را با عراق داراست وتمامی مراوادت را تنها در دو گذرگاه رسمی با این کشور انجام می دهد. همواره چندین برابر ایران در بازار عراق سهم داشته است. یکی از علل عدم موفقیت ایران در بازار بزرگ مصرفی عراق، بی توجهی به نقش بازارچه های مرزی در رونق اقتصادی منطقه و کشور و نیز رویکرد امنیتی- سیاسی نسبت به این گذرگاه ها می باشد. بطوری که تحت شرایط و حوادث سیاسی عارض شده در منطقه  بارها و بارها ایران و عراق بازارچه های مرزی  دو طرف را بستند در نتیجه شرکت های ایرانی همواره از انجام سرمایه گذاری و حضور مستقیم در عراق به دلیل مسائل امنیتی خودداری کرده اند.

سیرانبند یکی از قدیمی ترین و محبوبترین بازارچه های مرزی ایران در مرز شهرستان بانه با استان سلیمانیه در اقلیم کردستان است که دارای ظرفیتهای بالقوه و بالفعل زیادی برای تجارت می باشد. این بازارچه ازطریق راه ارتباطی آسفالته، ۱۸ کیلومتر از شهر بانه،۳۰ کیلومتر از شهر پینجوین استان سلیمانیه عراق وحدود ۱۶۰ کیلومترازخود شهرسلیمانیه فاصله دارد. سیرانبند که در سال ۷۳ افتتاح شده است با فراز و فرودهایی در حجم مبادلات تجاری روبرو بوده است برای نمونه در سال ۸۹ بازارچه سیرانبند با بیش از ۳ درصد کل صادرات ایران، بیشترین حجم صادرات را در بین حدود ۳۰ بازارچه کشور داشته است اما در سالهای اخیر و به خصوص بعد از جریان رفراندوم اقلیم کردستان با رکود زیادی مواجه شده و حتی بارها توسط طرفین با محدودیت های مختلفی از جمله افزایش تعرفه ها، محدودیت در کالاهای وارداتی تا حد بسته شدن مواجه گردیده است.اگرچه این بازارچه از سال ۱۳۹۰ توسط دولت ایران به بازارچه رسمی ارتقا یافته است اما مسئولان عراقی کماکان از به رسمیت شناختن آن امتناع نموده اند. این در شرایطی است که در این بازارچه سرمایه گذاری های زیادی صورت گرفته و نیز اشتغال هزاران خانوار در گرو فعالیت های این بازارچه است بطوریکه فقط در داخل شهر بانه حدود ۱۰۰ مرکز تجاری کوچک و بزرگ از سالهای ۷۳ تاکنون احداث شده اند که بعد از مصوبه ساماندهی بازارچه های رسمی کشور و بستن سایر گذرگاه های مرزی و معابر غیررسمی ، واردات خود را عمدتا از طریق این بازارچه انجام می دهند.

در هفته گذشته اخباری متفاوت در رابطه با رد و تایید رسمی بودن سیرانبند مطرح شد که در نهایت دولت مرکزی عراق، رسمیت این بازارچه را منوط به تحقق پیش شرط هایی همچون ایجاد و توسعه جاده های ارتباطی و افزایش مساحت محدوده مورد نظر و همچنین تجهیز بازارچه به تاسیسات آب، برق، گاز و احداث ساختمان های اداری توسط دولت اقلیم کردستان نموده است.

در ابتدا یکی از دلایل دولت مرکزی عراق برای عدم به رسمت شناختن سیرانبند، قانونمند نمودن و استانداردسازی بازارچه های رسمی اعلام شدکه در برنامه و چشم انداز مدیریتی عراقیها قرار گرفته است البته از اغراض سیاسی دولت عراق نسبت به اقلیم و عزم دولت برای تسلط و مدیریت بر گمرکات و گذرگاه های اقلیم هم نباید چشم پوشی نمود. علاوه براین مسئله عمده دیگر عملکرد ضعیف مسئولان وزارت خارجه و سفارت ایران در عراق و به خصوص انفعال کنسولگری ایران در سلیمانیه و اربیل است که از اهرم های فشار بر دولت مرکزی عراق استفاده نکرده و اجازه داده اند که دولت مرکزی عراق که عمدتا بر اثر فشارهای آمریکا ناشی از تحریم های ایران، رغبتی برای تجارت با ایران نشان نداده است با سرنوشت تجاری دو کشور بازی کند و امنیت نقاط مرزی را به مخاطره بیندازد.

واقعیت این است که علاوه بر نقش عوامل منطقه ای موثر بر رکود مبادلات تجاری در سیرانبند بایستی به ضعف عملکرد مسئولان محلی کردستان از استانداری گرفته تا فرمانداری و نماینده مجلس و مسئولان گمرک هم اشاره نمود که فاقد جدیت لازم برای توسعه محوری تجارت مرزی هستند.

به عبارتی دیگر از نقاط ضعف بازارچه عدم جزم راسخ مسئولان محلی و ناتوانی نماینده مجلس در انعکاس مطالبات مردم به مسئولان دولتی و عدم نظارت صحیح بر روند فعالیتهاست مثلا علی رغم اینکه طرح جامع مطالعاتی این بازارچه با اعتبار ۷۰ میلیارد ریال انجام شده است و همچنین طرح ساماندهی بازارچه مرزی سیرانبند بانه در استان کردستان که در محدوده یی به وسعت ۷۲ هزار و ۲۲۳ متر مربع با ۴۹ میلیارد تومان از سال ۸۵ شروع شده است اما هنوز قسمت عمده ای از زیرساختها بویژه در زمینه ساختمانهای اداری و جاده های ارتباطی مناسب فراهم نشده است. درحالی که برطبق قوانین، ایجاد تأسیسات اداری و زیربنایی، همچنین تأسیسات مورد نیازگمرک جهت استقرار مأموران خود و سایرسرمایه‌گذاری ها دربخش ایرانی بازارچه مرزی، به‌عهده استانداری است،ولی از نظر احداث بازارچه درنقطه صفر مرزی، چگونگی حفظ انتظامات، کنترل تردد افراد و ورود و خروج کالا باید بامرزبانی وگمرک‌ محل،هماهنگی لازم به عمل آید. حال سوالی که اینجا مطرح می شود مقایسه میزان موفقیت بازارچه پرویزخان با سیرانبند است.  بدین نحو که چرا بازارچه پرویز خان در قصر شیرین  که سه سال بعد از سیرانبند با مساحتی حدود ۳ هکتار شروع بکار نموده است امروزه مساحتش به ۳۰ هکتار افزایش یافته و در آینده ای نزدیک و بر اساس طرح جامع توسعه این رقم به ۳۷۵ هکتار افزایش خواهد یافت. همچنین این بازارچه دارای زیرساخت ها و تجهیزات خوبی از جمله پایانه مسافربری مدرن می باشدو لذا سالها زودتر از سیرانبند به بازارچه رسمی ارتقا یافته است؟

جا دارد که مسئولان کشور به خصوص دست اندرکاران دیپلماسی کشور ضمن پررنگ تر نمودن فعالیت های سیاسی و فرهنگی در راستای تثبیت امنیت پایدار در منطقه عمل کنند. کنسولگری ایران در سلیمانیه هم فعالیت های تجاری و امور مربوط به مسافران و تجار را با جدیت بیشتری انجام دهد. همچنین در سطح منطقه هم نیاز به تهیه و اجرای طرح جامع و تفصیلی توسعه بازارچه سیرانبند وجود دارد که بایستی ضمن توسعه فضاهای جانبی از جمله انبارها و سردخانه ها، نمایشگاه ها، پایانه مسافربری، پارکینگ ها و… به فضاهای رفاهی همچون ورزشگاه، سالن های ملاقات تجار، هتل ها، مراکز درمانی و بهداشتی هم توجه گردد. علاوه براین مسئولین استانی بایستی تقویت و اتمام پروژه منطقه ویژه اقتصادی بانه که در فاصله ۵ کیلومتری از سیرانبند در فضایی حدود ۸۵ هکتار جانمایی شده است را سرعت بخشند که در صورت استقبال سرمایه گذاران و تولیدکنندگان از این منطقه شاهد تحولات برجسته ای در راستای رونق صادرات از طریق سیرانبند هم خواهیم بود.